PARPA (państwowa agencja rozwiązywania problemów alkoholowych ) w 2009 roku opublikowała badania, w których podaje, iż co trzecia kobieta w wieku prokreacyjnym (18–40 lat) piła alkohol w czasie ciąży.
FAS (fetal alcohol syndrome) płodowy zespół alkoholowy jest najczęstszym zaburzeniem neurorozwojowym nie mającym podłoża genetycznego. Jest jednocześnie wadą, której można w 100% zapobiec.
Dane odnośnie ilości dzieci w Polsce mogą być niedoszacowane z uwagi na trudności pojawiające się w trakcie rozmowy z kobietami. Szacuje się że FAS w USA waha się w granicach 4–3,5/1000 urodzeń, a w Europie 1,7–3,3/1000 urodzeń.
W Polsce rodzi się rocznie około 1000 dzieci na 30 000.
Kobiety obawiają się wspominać o spożywaniu alkoholu w ciąży z uwagi na napiętnowanie społeczne.
Brak rzetelnych danych z wywiadu klinicznego często wpływa na opóźnienie prawidłowej diagnozy dziecka lub kieruje diagnozę na niewłaściwy tor.
Wpływ alkoholu na płód zależny jest zarówno od ilości spożywanego alkoholu , etapu rozwoju na jakim doszło do ekspozycji. Nie istnieje jednak jeden mechanizm działania alkoholu na organizm dziecka. Alkohol przenika przez łożysko do dziecka uszkadzając układ nerwowy i inne układy na różnym poziomie.
U 29%–41% dzieci z FAS występują wady serca; – u 10% wady układu moczowo-płciowego ( najczęstsze to niedorozwój nerek i wady anatomiczne pęcherza moczowego;) u 46% deformacje genitaliów; – 1,8%–3% wynosi częstość występowania rozszczepu kręgosłupa; u 53%–86% mikrocefalia; anomalia kośćca, takie jak: nieprawidłowości budowy klatki piersiowej (27%),hypoplazja stawu biodrowego (19%),klinodaktylia piątego palca u rąk(22%–51%); – dysmorfia twarzy.
Skutki destrukcyjnego dla układu nerwowego spożycia alkoholu są widoczne u dziecka już po urodzeniu.
Alkohol uszkadza mózg w taki sposób, że dziecko rodzi się z mniejszą ilością komórek mózgowych, w procesie tworzenia się struktur mózgowych dochodzi do ich migracji neuronów które w efekcie „trafiają” do tych rejonów mózgu w których nie powinny się znajdować, dodatkowo dochodzi do powstawania niewłaściwych połączeń neuronalnych.
Uszkodzenia w obrębie OUN (ośrodkowego układu nerwowego) stanowią objawy pierwotne FAS. Z kolei trudności wynikające z nieprawidłowości działania OUN stanowią objawy wtórne i właśnie one są poddawane terapii na przestrzeni życia dziecka. W obecnym stanie wiedzy nie jesteśmy w stanie podejmować działań przyczynowych w stosunku do FAS.
W wieku niemowlęcym objawy FAS dotyczą nieprawidłowości w zakresie ssania pokarmu, nawiązaniu relacji z opiekunem, trudności w regulacji rytmu dobowego oraz nadwrażliwości sensorycznych.
Wraz z rozwojem dziecka pojawiają się nowe obszary w których można zaobserwować nieprawidłowości: trudności w zakresie koordynacji ruchowej, wolniejsze tempo nabywania umiejętności, trudności w relacjach rówieśniczych, preferowanie rutyn, opóźnienie rozwoju mowy, krótki czas uwagi.
Symptomy FAS u dziecka w wieku przedszkolnym mogą jak widać przypominać zaburzenia rozwojowe ze spektrum autyzmu.
Z kolei w wieku szkolnym objawy bywają podobne do ADHD, trudności w uczeniu się, dysleksji czy dysgrafii.
Aby móc skutecznie pomóc dziecku niezbędna jest szybka diagnoza oraz wczesna i intensywna interwencja terapeutyczna.
Mózg dziecka charakteryzuje się neuroplastycznością co oznacza że mózg jest w stanie reorganizować i modyfikować się. Nie jesteśmy jednak w stanie w 100% odwrócić skutków uszkodzeń centralnego układu nerwowego. Właściwie prowadzona terapia jest w stanie usprawnić funkcjonowanie dziecka. Będzie ona tym skuteczniejsza im w większym stopniu uda nam się włączyć w działania najbliższe otoczenie dziecka. Dziecko z diagnozą FASD wymagać będzie wsparcia przez całe swoje życie. Ważne jest aby wybierając metodę odziaływania terapeutycznego kierować się rzetelną, aktualną wiedzą na temat skuteczności metod pracy.
Metodą pracy jaką stosuje się u dzieci z FAS jest metoda stosowanej analizy zachowania. Terapeuci rozpoczynający pracę z dzieckiem z FAS powinni nie tylko posiadać wiedzę z zakresu SAZ jak również znać specyfikę samego zaburzenia by móc dobrze dopasować techniki uczenia w stosunku do swojego podopiecznego.
Autorka – Anna Krauze, trenerka Fundacji Pomoc Autyzm
Sprawdź też nasze szkolenie: Praca terapeutyczna z dzieckiem z zespołem FAS
