Szkoła to również relacje. 

Zadaniem szkoły w przypadku każdego dziecka jest przygotowanie się do przyjęcia go jako ucznia i wspieranie go w jego nauce i rozwoju. Oznacza to, że odpowiedzialność za rozwój dziecka w pewnym zakresie przejmuje szkoła.  Świadomość specyficznych potrzeb i trudności, z jakimi dziecko spotyka się w szkole, może pomóc nauczycielom przygotować się do nauczania osób z zespołem Aspergera. Jednak należy również pamiętać, że szkoła poza funkcją edukacyjną spełnia niezwykle ważną funkcję społeczną. Dzieci od początku włączane są w grupę, z którą będą spędzać czas przez kilka kolejnych lat. Relacje, jakie rozwiną się pomiędzy uczniami oraz rodzaj interakcji, w których uczniowie z zespołem Aspergera będą brali udział, z pewnością nie pozostaną bez wpływu na ich rozwój. 

Brak sprytu życiowego

Prawidłowa analiza funkcjonowania społecznego uczniów z zespołem Aspergera jest niezwykle trudna. Z jednej strony brak pewnych kompetencji społecznych jest cechą charakterystyczną dla osób z zaburzeniami ze spektrum, z drugiej strony – wzorce zachowań, które obserwujemy u nastolatków mogą być reakcją na zachowanie otoczenia (unikanie nieprzyjaznych kolegów, unikanie bodźców sensorycznych). Badacze i rodzice są zgodni, że osoby z zespołem Aspergera najczęściej mają trudności z zawieraniem relacji społecznych (Dillon, 2007), a jeśli są one już zawarte, nie posiadają wystarczająco dużo strategii, by umieć je podtrzymać (Hill, 2006). Badania dowiodły, że w funkcjonowaniu osób z zespołem Aspergera istnieje rozdźwięk pomiędzy umiejętnościami poznawczymi i społecznymi. Ich badania wskazały na brak w komunikowaniu się i tworzeniu relacji społecznych tzw. „sprytu życiowego”, który pełni ważną rolę w codziennym funkcjonowaniu. 

Potrzeba relacji w podobnym stopniu jak rówieśników.

Szereg badań (np. Smith, Lovaas, Lovaas, 2002; Chamberlain, Kasari, Rotheram-Fuller, 2007) wskazuje na to, że osoby z zespołem Aspergera i/lub autyzmem wykazują potrzebę angażowania się w bliższe relacje społeczne. Jobe i White (2006) wymieniają badania, na podstawie których można stwierdzić, że nastolatkowie z zespołem Aspergera i/lub autyzmem wykazują potrzeby przyjaźni, związków seksualnych i małżeństwa w podobnym stopniu, co ich rówieśnicy. W obliczu współczesnych badań można więc odrzucić stereotyp, sugerujący intencjonalne rezygnowanie bądź niechęć do kontaktów społecznych.  Innym wspomnianym wcześniej zagadnieniem jest to, że młodzież z zespołem Aspergera może izolować się od grupy, ze względu na różnego rodzaju przykrości, jakich doświadczyła ze strony kolegów z klasy. W odpowiedzi na takie zachowania, uczniowie mogą przyjąć strategię unikania rówieśników, tak by nie narażać się na docinki czy przykre żarty. Problem polega na tym, że tworzy się w ten sposób błędne koło, które z biegiem czasu bardzo trudno przerwać. Cierpią na tym dzieci i młodzież z zespołem Aspergera, ponieważ zamiast korzystać z możliwości ćwiczenia i rozwijania swoich umiejętności społecznych, zaczynają wycofywać się z możliwych kontaktów, ograniczając interakcje do niezbędnego minimum. 

Jakich słów używać opisując osoby z zespołem Aspergera?     Matt Winter (2006) przedstawia, jak można nadać pozytywne znaczenie specyficznym postawom osób z zespołem Aspergera tak, aby nie posługiwać się wyłącznie określeniami mającymi negatywny wydźwięk.

Proponuje, by zastąpić je określeniami takimi, jak:

• uczciwość,

• odpowiedzialność,

• determinacja,

• kreatywność,

• szczególne (wyjątkowe) zainteresowania,

• wrażliwość czy

• zdolność poświęcania się.

Jest to to niezwykle istotne szczególnie, gdy wypowiadają się nauczyciele. 

Trudności w środowisku szkolnym

W okresie dorastania młodzież z zespołem Aspergera będzie doświadczała podobnych trudności w środowisku szkolnym. Wśród najczęściej występujących można wymienić:

• odrzucenie – ze względu na niezrozumienie reguł społecznych, nieadekwatny wygląd (niezgodny z normami młodzieży) i/lub zachowanie,

• wyśmiewanie – sposobu mówienia i/lub zachowania, szczególnych zainteresowań, wrażliwości/niedowrażliwości sensorycznej,

• wykluczenie ze wspólnych aktywności (gier zespołowych, zawodów, konkursów) – ze względu na niezdarność motoryczną, nieznajomość reguł lub zbyt sztywne do nich przywiązanie,

• ignorowanie – zarówno przez uczniów jak i nauczycieli, obecności nastolatka, jego propozycji i pomysłów – bez względu na ich wartość merytoryczną,

• poniżanie – ze względu na odmienność (od „normy” przyjętej w danej grupie), sztywność w zachowaniu czy rozumieniu.

Brak zrozumienia może sprawiać, że osoby z zespołem Aspergera zostają odrzucone i wykluczone ze wspólnych aktywności przez rówieśników. Dlatego niezmiernie ważne jest zrozumienie i wspieranie osób z zespołem Aspergera tak, aby pobyt w szkole nie wiązał się dla nich z lękiem, bezsennymi nocami czy nieprzyjemnościami, doświadczanymi od innych uczniów (Nugent, 2007). Postawa jaką przyjmie kadra nauczycielska może być kluczowa – uczniowie młodszych klas obserwują swoich nauczycieli, więc swoim zachowaniem kadra pedagogiczna może modelować postawy rówieśnicze. Stosując zaproponowane przeformułowania w opisie funkcjonowania, czy objaśnienia nietypowych dla innych zachowań mogą oni znacząco poprawić sytuację społeczną uczniów z zespołem Aspergera. Ostatecznie może to wpłynąć na zmniejszenie ilości trudnych zachowań pomiędzy uczniami i na podwyższenie samooceny u uczniów ze spektrum.

Piśmiennictwo:

Chamberlain B., Kasari C., Rotheram-Fuller E. (2007). Involvement or Isolation? The social Networks of Children with Autism in Regular Classrooms. Journal of Autism & Developmental Disorders, 37, 230-242.

Dillon M. I. (2007). Creating Supports for College Students with Aspergera Syndrome through Collaboration. Student Journal,  Jun 2007, vol. 41.

Hill I. (2006). Common Grodnu: Sometimes it takes a game to make all the difference between a mother and a son. Knight Rider Tribune Business News, sep 5, 1.

Jobe L. E., White S. W. (2006) Loneliness, social relationships, and a broader autism phenotype in college students. Personality and Individual Differences, 40, 1479-1489.

Nugent K. (2007). Children with Aspergera syndrome often live in fear of teasing, bullying. Telegram & Gazette, Feb 4 2007, 14.

Smith T., Lovaas N. W., Lovaas O. I. (2002). Behaviors of Children with High-Functioning Autism when Paired with Typically Developing versus Delayed Peers: A Preliminary Study. Behavioral Interventions, 17, 129-143.

Winter M. (2006). Zespół Aspergera co nauczyciel wiedzieć powinien. Warszawa: Fraszka Edukacyjna.