Metody terapii autyzmu

Mimo, że przyczyny autyzmu nadal nie są do końca poznane, to istnieje szereg metod terapii, które wspomagają rozwój osób z autyzmem.

Autyzm czy szerzej spektrum autyzmu to nie jest choroba, którą można wyleczyć (przynajmniej w świetle aktualnej wiedzy naukowej) lecz zaburzenie, którego natężenie można zmniejszać z pomocą metod terapeutycznych.

Obecnie istnieje wiele metod dedykowanych do terapii dla osób ze spektrum autyzmu, wspomagających rozwój w różnych płaszczyznach.

Należy pamiętać, że istnieją pewne uniwersalne zasady terapii osoby z autyzmem:

1. Dobro osoby z autyzmem, poszanowanie jego odrębności, autonomii

2. Rzetelna diagnoza mocnych stron oraz obszarów do pracy, z niemniej ważną systematyczną ewaluacją postępów i aktualizowania planu terapeutycznego

3. Stałe pytanie – jaki jest cel? Czy to czego właśnie uczę dziecko przyda mu się w życiu dorosłym? Czy dzięki temu dziecko stanie się bardziej samodzielne, będzie umiało o siebie zadbać, będzie miało przyjaciół?

4. Każda osoba ze spektrum autyzmu powinna być pod stałą opieką lekarza psychiatry

5. Podawanie leków, suplementów i innych popularnych środków zawsze należy konsultować z lekarzem i/lub lekarzem psychiatrą

Dwa główne podejścia w ramach których można odbyć terapię to podejście behawioralne oraz podejście rozwojowe. Różnią się one założeniami oraz stylem pracy. Część elementów jest zbieżna w obu podejściach, a coraz więcej terapeutów oraz rodziców stara się próbować różnych rozwiązań, łączyć różne metody poszukując tych, które najbardziej odpowiadają indywidualnym potrzebom osoby z autyzmem.

Podejście behawioralne

Zakłada, że człowiek uczy się przez konsekwencje swoich działań oraz naśladowanie innych (modelowanie). U podstaw tego podejścia są dwa procesy uczenia – przez wzmacnianie i karanie. Wzmacnianie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania w przyszłości, a karanie zmniejsza.

​W dużym uproszczeniu oznacza to, że każda aktywność zostanie nagrodzona lub spotka się z karą. Człowiek uczy się co przynosi mu nagrodę, a co karę, w efekcie zmienia swoje zachowanie tak, aby otrzymywać jak najwięcej nagród i unikać kar.

​Obecnie w terapii bahawioralnej dominuje podejście pozytywne. To znaczy, że praca oparta jest wyłącznie lub niemal wyłącznie o procesy wzmacniania połączone z wygaszaniem zachowań niepożądanych.

Terapia w tym podejściu skupia się na wzmacnianiu zachowań prawidłowych (akceptowalnych społecznie) oraz wygaszaniu zachowań nieprawidłowych (nieakceptowanych społecznie), przy czym wygaszanie następuje nie przez wzmocnienie negatywne, ale przez brak wzmocnienia pozytywnego. W podejściu behawioralnym są sztywne procedury dotyczące rodzajów i przyznawania nagród oraz monitorowania postępów.

Podejście rozwojowe

Zakłada, że człowiek uczy się poprzez kontakt z innymi ludźmi i interakcje z nimi oraz wtedy, kiedy ma motywację do nauki. Osoby z autyzmem mają deficyty w zakresie komunikowania się, co znacznie ogranicza interakcje z otoczeniem, więc pierwszym etapem terapii jest nauczenie odpowiedniego systemu komunikacji oraz umiejętności społecznych oraz dostosowania systemu motywacyjnego tak, aby osoba z autyzmem chciała uczyć się nowych umiejętności.

Metody terapii autyzmu dostępne w Polsce

(lista metod została ułożona w porządku alfabetycznym)

Metoda 3i (Intensywna – Indywidualna – Interaktywna) 

​Metoda edukacji przez zabawę, która jest intensywną stymulacją mózgu, dobraną do potrzeb osoby z autyzmem oraz prowadzoną indywidualnie (dziecko – terapeuta, zajęcia indywidualne, nie grupowe), głównym celem jest przede wszystkim interakcja, wymiana, kontakt z drugą osobą  

Metoda ESDM (The Early Start Denver Model)

​Model wczesnej interwencji terapeutycznej przeznaczonej dla dzieci w wieku 1 – 5 lat. Polega na zabawach rozwojowych budowaniu pozytywnych relacji, wykorzystuje też elementy Stosowanej Analizy Zachowania (SAZ), celem jest poprawa umiejętności poznawczych i językowych

Metoda Opcji (metoda Son – Rise)

​Najważniejsze założenie tej metody to bezwarunkowa akceptacja osoby z autyzmem, postrzeganie autyzmu jako zespołu trudności w kontakcie, które da się zwalczyć. Głównym zarządzającym terapią jest rodzic dziecka z autyzmem.

​Sama metoda polega przede wszystkim na jak najdłuższym spędzaniu czasu na wspólnej zabawie i byciu w kontakcie zgodnie z zasadą 3E (energia ekscytacja entuzjazm). Istotny jest też aspekt miejsca zabawy – pomieszczenie powinno być bezpieczne i pozbawione czynników zakłócających

Model DIR/Floortime The Developmental, Individual Difference, Relationship

Model Rozwojowy uwzględniający Indywidualne Różnice, oparty na Budowaniu Relacji/ Floortime czyli czas na podłodze – Czas na podłodze oznacza dosłownie, że dorosły dołącza do dziecka bawiącego się na podłodze należy to także rozumieć jako podążanie za dzieckiem. Jest to pierwszy krok do nawiązania relacji.

Twórca metody opisuje tzw. 6 kamieni milowych rozwoju. Metoda ta zapewnia, że dziecko przechodzi przez kolejne fazy rozwoju czyli przechodzi tę samą ścieżkę rozwoju co dziecko zdrowe tylko z pomocą terapeuty. 

RDI Relationship Development Intervention czyli Metoda Rozwoju Relacji

​Punktem wyjścia jest autyzm rozumiany jest jako deficyt poznawczy i przewaga inteligencji statycznej (zautomatyzowane, proste czynności tj. zapamiętywanie, działanie wg planu) nad dynamiczną (skomplikowane tj przewidywanie, szacowanie, planowanie). Podstawą metody jest skupienie się na elastyczności w myśleniu, zachowaniu i komunikacji, a celem jest osiągnięcie pełni życia rozumianej jako serdeczne relacje z przyjaciółmi, posiadanie rodziny oraz samodzielności jaką daje praca zarobkowa.

TEACCH Treatment and education of autistic and related communication handicapped children

Leczenie i Kształcenie Dzieci z Autyzmem i Podobnymi Upośledzeniami Komunikacji – ten całościowy program opiera się na założeniu, że należy zarówno tłumaczyć i przybliżać środowisko osobom z autyzmem jak i wpływać na środowisko tak aby było bardziej zrozumiałe. Pracą terapeuty jest tłumaczenie świata osób z autyzmem i osób neurotypowych tak, aby przybliżać je do siebie.

Celem jest przede wszystkim osiągnięcie jak najpełniejszej samodzielności przez osobę z autyzmem. W metodzie stosuje się techniki dostosowania środowiska – organizacji czasu i przestrzeni, plany zajęć etc. zwiększające samodzielność osoby z autyzmem. Istotnym aspektem jest indywidualne podejście do osoby z autyzmem, tworzenie zindywidualizowanych planów terapeutycznych, dostrzeganie i wykorzystywanie mocnych stron osoby z autyzmem, a także współpraca terapeuty z rodziną oraz szkołą osoby z autyzmem. W założeniu jest to system pomagający włączać osoby z autyzmem do szkół ogólnodostępnych.

Terapia behawioralna – Stosowana Analiza Zachowania

Celem terapii jest zmiana zachowania osoby z autyzmem – zwiększenie liczby zachowań pozytywnych (akceptowanych społecznie/prawidłowych) i zmniejszenie liczby zachowań negatywnych (nieakceptowanych społecznie/nieprawidłowych) przy zastosowaniu wiedzy nt. schematów uczenia się czyli stosowaniu systemów nagród i kar.

Metoda charakteryzuje się szczegółowymi instrukcjami postępowania, ale jej elementy często są wykorzystywane w wielu innych metodach.

Terapia logopedyczna

Celem terapii logopedycznej jest zarówno rozwój kompetencji językowych jak i rozwój kompetencji komunikacyjnych. Dziecko nie musi mówić, aby zacząć pracę nad komunikacją. Terapia obejmuje szeroki zakres metod i ćwiczeń mających na celu pobudzenie chęci do komunikowania się, naukę słów, ale także gestów, mimiki, czy zasad komunikacji. W przypadku braku rozwoju mowy logopeda może wprowadzić metody komunikacji wspierającej i alternatywnej (AAC) lub skierować do specjalisty od AAC.

Terapia pedagogiczna

​​Prowadzona przez pedagogów specjalnych, oligofrenopedagogów, jej celem jest całościowe wspomaganie rozwoju we wszystkich jej aspektach –  umysłowego, psychicznego, emocjonalnego i poznawczego, praca nad samooceną. W terapii są używane różne metody w zależności od indywidualnych potrzeb.

Metody wspierające terapię

(lista metod została ułożona w porządku alfabetycznym)
  • Arteterapia
  • Biofeedback
  • Dogoterapia
  • Gimnastyka Mózgu P. Dennisona
  • Hipoterapia
  • Integracja Sensoryczna
  • Komunikacja Wspierająca i Alternatywna AAC [link]
  • Logorytmika
  • MDS – Metoda Dobrego Startu
  • Metoda Aktywności Knillów
  • Metoda symultaniczno- sekwencyjna
  • Metoda Thomatisa
  • Metoda VIT
  • Metoda Weroniki Sherborne
  • Muzykoterapia
Trening Umiejętności Społecznych (czytaj dalej)
Relacje z rówieśnikami dzieci z zespołem Aspergera (czytaj dalej)

Autorka Ewa Łukowska, psycholog, terapeuta